1939: ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΙΣΠΑΝΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ, 2009: Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΟΥ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Από την ιστοσελίδα του περιοδικού Ιστορία Εικονογραφημένη
1939: ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΙΣΠΑΝΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ 2009: Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΟΥ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Παραλληλισμοί ως προς τη «διαχείριση της μνήμης και της λήθης» σε Ισπανία και Ελλάδα
του ΔΗΜΗΤΡΗ Ε.ΦΙΛΙΠΠΗ
«Ένα πράγμα μόνο δεν υπάρχει. Είναι η λήθη» Χόρχε Λουίς Μπόρχες Την 17η Ιουλίου 1936, στο ισπανικό Μαρόκο, «χτύπησε η καμπάνα» για την Ισπανία. Το πραξικόπημα του 42χρονου τότε στρατηγού Φρανθίσκο Φράνκο και των 44 συνεργατών του, που στασίασαν εναντίον της νόμιμα εκλεγμένης κυβέρνησης, ήταν ένα γεγονός που σημάδεψε την ευρωπαϊκή Ιστορία του 20ού αιώνα. Ο μακροχρόνιος εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στην επονομαζόμενη «Δημοκρατική» ή «Ερυθρά Ισπανία» του κυβερνώντος αριστερού συνασπισμού του Λαϊκού Μετώπου από τη μία και στην αυτοαποκαλούμενη «Εθνική Ισπανία» του κινήματος Φράνκο από την άλλη ήταν αναμφίβολα ο πιο πολυαίμακτος εμφύλιος του περασμένου αιώνα. Οι αριθμοί, οι στατιστικές και οι συγκρίσεις έχουν βεβαίως τη σημασία τους. Πώς όμως προσμετράται σε όποιο, ούτως ή άλλως εφιαλτικό, μέγεθος εκείνο το σύνθημα-ωδή προς τον θάνατο «Viva la muerte!» (Ζήτω ο θάνατος!), αδιάψευστο δείγμα ότι περίσσεψαν εκατέρωθεν η αυτοθυσία και η γενναιότητα των πεσόντων μαχητών; Και επρόκειτο για εκατοντάδες χιλιάδες Ισπανών (στρατιωτών και αμάχων), αλλά και για χιλιάδες υπηκόους άλλων κρατών που έσπευσαν ως εθελοντές να επανδρώσουν είτε τις Διεθνείς Ταξιαρχίες (συντριπτικά περισσότεροι αυτοί) είτε τις δυνάμεις του Φράνκο3.
Ο ΙΣΠΑΝΙΚΟΣ εμφύλιος, αν και περιορίστηκε στρατιωτικά στην Ιβηρική, σηματοδότησε την ένοπλη αντιπαράθεση των βασικών πολιτικών ιδεολογιών του 20ού αιώνα: της φιλελεύθερης δημοκρατίας, του κομμουνισμού και του φασισμού. Ανεξάρτητα από το πολίτευμά τους, όλες οι τότε μεγάλες και περιφερειακές δυνάμεις αλλά και όλες ανεξαιρέτως οι ευρωπαϊκές χώρες ενεπλάκησαν, εμμέσως ή αμέσως, στον πόλεμο της Ισπανίας. Εξαιτίας της διεθνούς εμπλοκής και των πολλαπλών επιπτώσεών του ο ισπανικός πόλεμος αποτέλεσε το προοίμιο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς κατά τη διάρκειά του εφαρμόστηκαν νέες μέθοδοι πολεμικών επιχειρήσεων, δοκιμάστηκαν όπλα νέας τεχνολογίας ενώ παράλληλα εξαντλήθηκε όλος ο παλαιού τύπου εξοπλισμός, τον οποίο ξεπούλησαν λαθραία στην εμπόλεμη Ισπανία φασιστικά ή «φασίζοντα» καθεστώτα (όπως η ναζιστική Γερμανία ή η Ελλάδα της 4ης Αυγούστου), ολοκληρωτικά καθεστώτα (όπως η ΕΣΣΔ του Στάλιν), φιλελεύθερες δημοκρατικές χώρες (όπως η Αγγλία), αλλά και χώρες της Λατινικής Αμερικής (όπως το Μεξικό). Η λεγόμενη διεθνής συμφωνία της μη επεμβάσεως στο ισπανικό ζήτημα, που είχε συναφθεί ήδη από το φθινόπωρο του 1936, καταστρατηγήθηκε εξαρχής, όπως καταδεικνυόταν από το εκτεταμένο λαθρεμπόριο όπλων αλλά και από τη συνεχή άφιξη των ξένων εθελοντών. Το βέβαιο είναι ότι το στρατόπεδο του Φράνκο επικράτησε τελικά χάρη στην ομοψυχία και στη σύμπνοιά του (ο αντίπαλος υστέρησε απελπιστικά σε αυτόν τον τομέα), αλλά και χάρη στην αποτελεσματικότητα που του εξασφάλισαν οι δυνάμεις του Μουσολίνι και η αεροπορική χιτλερική λεγεώνα «Κόνδωρ», η οποία και επέφερε το πιο σφοδρό και καίριο χτύπημα με τον βομβαρδισμό της βασκικής πόλης Γκερνίκα στις 26.4.1937, χωρίς ο αντίπαλος να καταφέρει, εφεξής, να αντιπαραθέσει αντίστοιχο στρατιωτικό πλήγμα, όπως παρεμπιπτόντως και συν τοις άλλοις «υπενθυμίζει» το ομώνυμο εικαστικό αριστούργημα του Πικάσο… Συνεχίζεται στο περιοδικό
